I.ciklopi I Glines Ii.perdorimi

Një shoqëri që rreh të dalë nga një sistem represiv, po e ka kapërcimin të vështirë nga mbetjet e tij pështjelluar nëpër këmbë. Shqipëria në vitet e para të demokratizimit, në Jugun e saj, që 
duket edhe më i ngushtë nga kryqëzimet dhe përzierjet.

Libër që ndjek dy të mëparshëm ("Vetëvrasja mbi trëndafil" dhe "Dielli i ulët"), në përpjekje të lidhë dy epokat e vendit në fundin e një shekulli dhe në ag të të riut. Roman i kronikës, galeri me personazhe të ndryshme e të ngjashme, që mbartin, secili pas vetes, kohën që kanë jetuar

e jetojnë.

Mbi Token E Ngushte

Njerëz që kanë marrë pushkën për një luftë çlirimtare dhe, n?n rrethana nga më të ndryshmet, bien në llogoret e luftës civile. 
Një tekst i ngjeshur për pasojat që mund të lërë ajo tek

individët dhe koha e një vendi.

Shkrimtarët dhe artistët e Shqipërisë në një nga periudhat më të vështira të jetës dhe Lidhja e tyre e akuzuar si çerdhe e shfaqjeve të huaja.

Vit i infarktit të diktatorit të vendit që pason goditjet mbi

një Lëvizje që konsiderohet e rrezikshme se është e lirë.

Dimra Lufta Hotel Balzaku 73

"Historia e një fshati të ndarë në dy shtete dhe në dy sisteme. Koha e Komisionit Ndërkombëtar të Kufijve. Në trevat e kryqëzuara shqiptaro – greke, Koshovica, që dikur thirrej Kosovo, prej sllavishtes, mëllënjë, ndahet në dy; pjesa kryesore mbetet Shqipëri, njëra nga mëhallat bëhet Greqi. Kur gjejnë përsëri njeri – tjetrin, pas një shekulli, konstatojnë sa të ndryshëm janë bërë.

Roman për popujt e prerë dhe pakicat, për ata që mbeten dhe ata që ikin nga vendi, për ata që ndërrohen e konvertohen e për ata që jo, tema e etnive dhe minoriteteve, trajtuar edhe më parë, po me thekse të tjerë, Ndryshimi që sjell te njeriu historia dhe sistemet politike. Jetë dhe drama të njerëzve që jetojnë ngjitur me gjembat e klonit. Imtësi historike dhe personazhe që popullojnë një roman të shkurtër, me disa subjekte, tekste e nëntekste. 
".

Fshati I Prere Ose Njeqind Vjet Te Ndare

Gorki ka thënë për Eseninin se ai është organ i lindur për poezi. Ismail Kadareja është njeriu i lindur për letërsi; ai ka jetuar dhe mund të jetojë vetëm i derdhur në formën e shkrimtarit; edhe bisedën më të zakonshme të jetës së përditshme e artikulon në mendim dhe e shpreh në fjalë me talentin e letërsisë. Në të ai është qenie natyrale, jashtë, jashtë prishet e shformohet. Ai është revolucionari më i madh i letërsisë shqipe të pas Luftës së Dytë Botërore, besoj; reformoi poezinë, por veçanërisht prozën tonë, deri sa dha modelin e një vepre të lidhur si univers, rindërtim në fjalë i ansambleve të gurta të fëminisë në Gjirokastër. Kur lexonim prozën e tij të fillimeve, thoshim, mund të shkruhet edhe kështu, kaq shumë larg ishte ajo prej letërsisë së atrofizuar të një pjese prej atyre që ishin shkrimtarë se kishin qenë në luftë ose se ishin komunistë.

Dy : Me Ismail Kadarene 

Thenesit

Prishja Ose Nderrimi Dhe Ndalimi

Personazh i këtij romani është Lufta II Botërore. Ajo sundon, shkrihet mes bëmash, paracakton sjelljet e personazheve. Megjithatë ka një që duket si “rrapi i fshatit”. Ky është Thimjo Loli. Ikën e vjen faqeve të librit, diku humbet e diku rishfaqet, por ai aty mbetet: ose i pranishëm, ose i nënkuptuar. Është një kapedan grek i minoritetit në zonën e Vurgut të Sarandës. I ngjan një cungu me rrënjët ngulura thellë tokës ku ka lindur dhe është rritur. Por koha e Luftës dhe ndryshimeve të mëdha që ndodhin po e shkul atë rrënjë dhe po e degdis s’dihet se ku. Ai merr udhën deteve, si Odisea qëmoti, për t’u kthyer në Itakën e tij pas luftërave të gjata në Trojë. Por Korfuzi ku po shkon nuk është tamam Itaka e tij, është dheu dhe ishulli përballë që e lag po ai ujë, një karakoll i vjetër kujtese i atdheut, Greqisë. Itaka e tij janë toka dhe fshatrat ku ai ka lindur, ku është rritur, ku ish bërë kapedan e mbrojtës i saj. Itaka qe krahina e Vurgut. Prej saj po largohej me sytë e kthyer pas dhe detin në mes. Kish ngarkuar një ëndërr mbi shpinë, “Autonominë e Vorio-Epirit”. Ëndërr që i ishte bërë zhgjëndërr. Askush nuk e donte më atë ëndërr, të gjithë e kishin braktisur: një palë me sloganin e vëllazërimit të popujve e vendeve, ku kufiri midis tyre do të zhdukej (komunistët këndej e andej kufirit, pra “festet e kuqe”) dhe një palë me sloganin e krijimit të një shteti me dy vende, dy atdhe, federatës greko-shqiptare (pushtuesit italianë e gjermanë, Balli Kombëtar dhe “festet e zeza” të nacionalizmi grek). Në mes tyre ishte Thimjo Loli, kapedani që dukej sikur vinte nga zgafella e historisë. Dëshira, ëndrra dhe projekti i tij ishte një dështim, një ëndërr për shumë grekë, shpesh e keqpërdorur nga politika. Gjithsesi një ëndërr. Dhe ëndrrat, përveç ankthit, e mbajnë shpresën ndezur. Dhe, ndoshta, shpresa fle më shumë jo aq te mitologjia apo antropologjia e Thimjo Lolit, por tek ajo prirje kozmopolitiste e të ardhmes kur jo “toka”, “atdheu”, “miti’, “historia” janë qendra, por NJERIU si qenie, instinkti dhe ontologjia e tij për të jetuar në paqe, i sigurt dhe bri TJETRIT. Kjo, me sa duket, është BASHKËSIA më e madhe që sjell qytetërimi i sotëm.

Mesi

Nga Josif Papagjoni 
Pas romanit  “Nata me dy hëna” (2012) si dhe dhjetë librave me publicistikë letrare, romani i ri i Thanas Dinos “Shenja e shenjtë” sjell lëndën e një jete mes kujtesave të dridhshme etnologjike, historisë, miteve, zakoneve të njerëzve që shkojnë e vijnë kufijve të dy vendeve e popujve: Greqisë e grekëve me Shqipërinë dhe shqiptarët. Një temë vërtet interesante, e pa kapur më herët në letrat shqipe në formën e një romani të plotë, një mozaik bëmash e gjëmash, njerëzish e karakteresh, sjelljesh e zakonesh, historish të vërteta dhe historish të tretura në memorien kolektive në formë baladash, mitesh, legjendash, këngësh, letërsi orale. Roman që synon të veçantat e një bashkësie etnike njerëzish: ajo çka është bulbore, e ëndërrt madje, e kthyer në materie prej shpirti lëndonjës, sa dhe në rrëfime fatesh njerëzore konkrete, në histori familjesh e fshatrash të njohura të minoritetit grek në Shqipëri, ndryshimet religjioze dhe marrëdhënia e dy etnive me besime të ndryshme, të krishterë e myslimanë. Një roman me disa linja, disa hapësira veprimi, disa breza njerëzore e në disa kohë, ku vibron shpirti përbashkues i etnisë, gjaku i ëmbël dhe gjaku i thartë, në pohimin e rrënjëve dhe vetjakësisë, në kërkim të ekzistencës dhe ardhmërisë, më në fund në kërkim të dashurisë dhe domosdosë për bashkëjetesë e mirëkuptim mes etnive, popujve, kombeve.

Njeriu është më së pari njeri. Kjo është megashenja e tij, ajo çka e bashkon me gjithë sivëllezërit, përtej kombit dhe ngjyrës së lëkurës, përtej racës dhe dallimeve fetare, përtej ideve, përkatësive politike, klasore, moshore, gjinore, pasurore etj. Mençuria e pohon këtë, siç e ka pohuar me linjat e historive dhe subjektit të vet edhe romani i Th. Dinos. Por, nga ana tjetër, ndonëse “po i njëjti”, njeriu bashkohet në një fis, etni, komb, popull, duke shprehur e ruajtur diçka thellësisht të “tijën”, përveçuese, atë që shkrimtari e quan në mënyrë metaforike “shenja e shenjtë”, nënkupto identitetin etnik. Një shumësi ngjarjesh në një shumësi personazhesh, sa dramatike, sa komike, që kanë aromën e tyre dhe duken shpesh të papërsëritshme, të habitshme, që të bëjnë edhe të qeshësh, edhe të trishtohesh, edhe të mendohesh thellë. Mëpastaj në roman përshkruhen rituale të shumta fetare e sociale, dasma e festa, dashuri të fshehta e dashuri që sfidojnë statuset morale dhe tradicionale… Më tutje vijnë drithërimat nga lufta italo-greke, Lufta e Dytë Botërore, tmerret e saj, lëvizjet e njerëzve për t’i shpëtuar vdekjes, betejat dhe heroizmi, vdekja dhe përtëritja e jetës breznive…

Romani “Shenja e shenjtë” nis në formën e një kronike nën titullin “Zjarri i vjetër, familja me ikonë”, ku rrënjëzohen fillesat e fisit dhe aradhet e gjakut; duket sikur lexon diçka nga pergamenat dhe kronikat mesjetare: të sakta e të vërteta. Rrëfimi është bërë enkas i tillë dhe më tutje, në nyjat e shumta, herë pas here autori sikur kujtohet për këtë mënyrë dhe e rimerr në forma të tjera, duke risjellë në vëmendje “pluhurin” e dosjeve dhe kronikave të rrjedhës së fisit dhe bëmave të njerëzve të tij.  Historia nis në mesin e shekullit XIX, ecën mes viteve të turbullta të fundit të pushtimit turk, vjen në çastin e madh të formimit të shtetit shqiptar me gjithë rrëmujën dhe rrëmetin e Luftës Ballkanike dhe asaj botërore, epohet më tej me ndryshime marrëdhëniesh, përzierje gjaku, raportin me tokën, cubëritë, martesat, puna dhe zejet, vendosja e kufijve dhe lëvizja e tyre duke ndarë bashkësi njerëzish sa nga njëra anë në tjetrën, rrjedhimisht, duke sjellë probleme, brenga, dasi, halle, ndarje. Lëngu i gjithë kësaj historie shpesh të hidhur bëhet i ëmbël nga malli, dashuria, ndjeshmëria dhe estetika e shkrimtarit.

Lista e librave të autorit Thanas Dino

I.ciklopi I Glines Ii.perdorimi

Mbi Token E Ngushte

Dimra Lufta Hotel Balzaku 73

Fshati I Prere Ose Njeqind Vjet Te Ndare

Dy : Me Ismail Kadarene

Thenesit

Prishja Ose Nderrimi Dhe Ndalimi

Mesi

Shenja E Shenjte

I.ciklopi I Glines Ii.perdorimi

Mbi Token E Ngushte

Dimra Lufta Hotel Balzaku 73

Fshati I Prere Ose Njeqind Vjet Te Ndare

Dy : Me Ismail Kadarene

Thenesit

Prishja Ose Nderrimi Dhe Ndalimi

Mesi

Shenja E Shenjte